نوازندگان بزرگ تار و شيوه هاي نوازندگي

پنجشنبه ۱۲ آذر ۹۴ ۰۹:۵۲ ۵,۵۵۶ بازديد

نوازندگان و شيوه هاي نوازندگي

تار اگر چه نسبت به ساير سازهاي ايراني پيشينه كهني ندارد و جوان تر مي نمايد ولي در 200 سال اخير به عنوان مهم ترين ساز موسيقي شهري ايران شناخته شده است. بزرگ ترين موسيقيدانان يك صد سال اخير از نوازندگان چيره دست تار بودند. نوازندگي تار در چند دهه اخير به سه شيوه متمايز قابل دسته بندي است. الف- تارنوازي قديم ايراني ب- شيوه راديويي ج- شيوه نوين

نوازندگان شيوه قديم

به جز آقا علي اكبر فراهاني بزرگ خاندان فراهاني ها، كه پيش از ورود دستگاه هاي ضبط صدا به ايران درگذشت، از ساير نوازندگان مطرح قرن اخير نمونه هاي صوتي موجود است. از شاخص ترين آن ها مي توان به نام آقا حسينقلي و ميرزا عبدالله فرزندان آقا علي اكبر فراهاني اشاره كرد. چنان كه از عكس هاي دوره قاجار پيداست، آن زمان تار بر سينه نوازنده قرار مي گرفته است. اما از حدود سال 1300 خورشيدي (1921 ميلادي) كم كم شيوه دست گرفتن ساز تغيير كرد و پيرو اين تغيير، ساختمان ساز نيز تا اندازه اي بزرگ تر و سنگين تر شد.

درويش خان يكي از شاخص ترين شاگردان آقا حسينقلي بود. وي با داشتن ذوق آهنگسازي، قطعات ويژه اي براي اين ساز بوجود آورد كه هنوز هم سر مشق آهنگسازان و نوازندگان جوان هستند. او مدتي در مدرسه موزيك نظام به آموختن طبل مشغول بود و در آنجا با موسيقي غربي هم آشنا شد. در نتيجه تعداد محدودي از ساخته هايش فضاي غربي دارند كه از آن ميان مي توان به قطعات مارش و پولكا اشاره كرد. علاوه بر اين، برخي از ضبط هاي به جا مانده از درويش خان با همراهي پيانوست.

پس از خاندان فراهاني، مي توان از شاگردان زبده درويش خان ياد كرد كه تارنوازان بسيار ماهري بودند، افرادي مانند، موسي معروفي، مرتضي ني داوود، يحيي زرين پنجه و كلنل علينقي وزيري.

علي اكبر شهنازي فرزند آقا حسينقلي نيز با آن كه هنگام فوت پدر فقط 18 سال داشت، اين ساز را با مهارت زياد مي نواخت و عملاً در طول عمر 81 ساله اش به شاخص ترين نوازنده تار ايران تبديل شد. وي در شيوه نوازندگي تار ابداعاتي داشت ولي از چارچوب موسيقي اجدادي اش بيرون نرفت. او يكي از تأثيرگذارترين نوازندگان معاصر بود كه تلفيقي از شيوه نوازندگي قدما و شيوه شخصي خود را با قدرت بالايي به نسل هاي بعدي انتقال داد. لحن تارنوازي اش، وجهي كاملاً متمايز از ساير نوازندگان قبل و بعد خودش دارد.

برخي نوازندگان كم شهرت نيز با شيوه هايي كاملاً شخصي و البته در چارچوب تارنوازي قديم وجود داشتند كه در زمان خود مورد توجه واقع نشدند ولي نسل بعد، قابليت هاي نوازندگي آنان را ستود. غلامحسين بيگجه خاني يكي از اين نمونه هاست كه سرعت پنجه ويژه اي داشت و صاحب يك بيان منحصر به فرد بود.

سال هاي دهه پنجاه خورشيدي، به دوره بازگشت در موسيقي ايراني معروف است. در اين زمان با راه اندازي مركز حفظ و اشاعه موسيقي ايراني و بهره گيري از اساتيد قديمي، نسل جديدي از نوازندگان شكل گرفتند كه موسيقي آن ها تفاوت قابل ملاحظه اي با جريان رايج روز داشت. به همين نسبت، شيوه هاي متنوعي از تار نوازي نيز توسط همين نسل به وجود آمد كه شباهتي به شيوه و نوين نداشت و در ادامه شيوه تار نوازي قديم ايراني بود. براي نمونه مي توان به نام هايي چون محمد رضا لطفي، داريوش طلايي، حسين عليزاده، عطا جنگوك، داريوش پيرنياكان و از جوان ترها به نام ارشد تهماسبي اشاره كرد.
نوازندگان شيوه نوين

كلنل علي نقي وزيري يكي از نوازندگان برجسته درويش خان بود كه موفق شد از طريق بورس دولتي، پنج سال در برلين به فراگيري موسيقي غربي بپردازد و علاوه بر تار، نواختن ويولون و پيانو را هم بياموزد. شيوه نوازندگي او پس از بازگشت به وطن، با نوع نوازندگي تارنوازان سنتي بسيار متفاوت بود و در نهايت وي بنيانگزار تارنوازي نوين ايراني شد. ريزهاي بسيار تند شبيه ماندولين، اجراي پاساژهاي تند و نواختن فواصل پرشي از ويژگي هاي تار نوازي وي به شمار مي روند. شيوه نوازندگي وزيري در نسل بعد چندان پيگيري نشد و منحصر به خودش باقي ماند. در سال هاي اخير كيوان ساكت تنها كسي بود كه مدتي شيوه نوازندگي وزيري را دنبال مي كرد.
نوازندگان شيوه راديويي

پس از آغاز به كار راديو ايران در ارديبهشت 1319 خورشيدي (1940 ميلادي)، كم كم پاي نوازندگان سازهاي مختلف، به راديو كشيده شد و به تدريج شيوه اي ديگر در نوازندگي سازهاي ايراني پديد آمد كه امروزه به شيوه و راديويي معروف است. در اين شيوه، تأكيد نوازنده بر طنين ساز، بسيار زياد است، به گونه اي كه غالب نوازندگان در انتخاب ساز مورد نظر نيز به نمونه هاي پر طنين روي مي آورند. در تارنوازي شيوه ، تك مضراب هاي قوي شنيده نمي شوند و ريزمضراب ها نيز آرام تر و به اصطلاح شمرده تر اجرا مي شوند.علاوه بر اين، نوازندگان بر احساس خود تكيه بيشتري دارند تا اين كه بخواهند بر اساس رديف موسيقي دستگاهي اجرا كنند. از نوازندگان شاخص اين شيوه، مي توان به عبدالحسين شهنازي، لطف الله مجد، جليل شهناز، فرهنگ شريف، مهدي تاكستاني، ابراهيم سرخوش، فريدون حافظي و هوشنگ ظريف اشاره كرد.
ديگر نوازندگان مطرح

علاوه بر اين ها، در حال حاضر نوازندگان مشهور ديگري هستند كه علي رغم گذراندن دوره هاي آموزشي تارنوازي قديم، لحن آثارشان نشانه هايي از شيوه هاي قديم، نوين و گاه موسيقي هاي بومي به همراه دارد. نوازندگاني همانند مجيد درخشاني، حميد متبسم، محسن نفر، كيوان ساكت و داوود آزاد با كمي اغماض در اين دسته بندي جاي مي گيرند.

تار در طول يك صد سال اخير مهم ترين و پر طرفدارترين ساز ايراني بوده است. به همين دليل نوازندگان بيشتري به آن متمايل شدند. بر خلاف سازهاي ني، كمانچه و حتي سنتور كه در دوره هايي از موسيقي ايران با كمبود نوازنده مواجه بودند، تار هميشه بيشترين توجه ها را به خود جلب كرده و حتي قيمت گرانش نيز باعث كم رونقي اش نشده است. در فاصله سال هاي 1320 تا 1340 كه غالب اركسترها با سازهاي غربي مثل خانواده ويلون، كلارينت، فلوت و پيانو صدا مي دادند، تار به عنوان تنها ساز ايراني در كنارشان بود. در واقع صدادهي (Sonority)جذاب اين ساز در هر دوره اي باعث بقاي آن شده و هم اينك نيز تعداد نوازندگان حرفه اي تار در مقايسه با گذشته، خيلي بيشتر است كه از ميان آن ها مي توان به اين نام ها اشاره كرد: شهريار فريوسفي، كيخسرو پورناظري، زيدالله طلوعي، فرخ مظهري، مهرداد دلنوازي، محمد دلنوازي، شهرام ميرجلالي، محمد جمال سماواتي، حميد سكوتي، منصور سينكي، سيامك نعمت ناصر، همايون يزداني، افشين فرامرزي، جهانشاه صارمي، بهرام ساعد، بهروز همتي، فريبرز عزيزي، حميد خبازي، وحيد بصام، عرفان گنجه اي، علي قمصري، پيام جهانماني، سهيل حكمت آرا، آرشام قادري، حشمت الله عطايي، سياوش پورفضلي، لاله زهيدي، ايمان وزيري، عماد حنيفه، هوشنگ فراهاني، ارژنگ سيفي زاده، سلمان سالك، پديده احرار نژاد، حامد فكوري، پيمان خسروي ساماني، حسن امين شريفي، ساناز ستار زاده، امين رامين، مازيار شاهي، تهمورس پورناظري، رضا موسوي زاده، صادق موسوي، وحيد خسروي، مقداد شاه حسيني و ...
نوازندگان زن

نوازندگان حرفه اي تار در طول دو قرن اخير همواره مرد بوده اند و زنان به دلايل متعدد، چندان نتوانسته اند در اين ساز به درجات بالايي برسند. نخستين بانواني كه موفق به ياد گيري تار شدند، دو تن از زنان دربار فتحعلي شاه قاجاربه نام هاي زهره و مينا بودند.

كم كم با موج نوگرايي ايرانيان در همه زمينه ها و ايجاد مدرسه ويژه دختران، آموزش موسيقي نيز دچار تحول شد. كلنل علي نقي وزيري پس از اتمام تحصيلات موسيقي اش در برلين، سال 1302 به تهران آمد و نخستين مدرسه موسيقي غيردولتي را بنا گذاشت. او بعدها در همين مدرسه براي بانوان كلاس تار برقرار كرد و عده اي از دختران غالباً از خانواده هاي مرفه، موفق شدند اين ساز را بياموزند.

با وجود فراگير شدن آموزش موسيقي در جامعه ايراني، زنان بسيار كمي توانستند در نوازندگي اين ساز به مراتب عالي برسند و غالب ايشان پس از تشكيل خانواده يا دلايل ديگر، از فعاليت هاي هنري باز ماندند. با اين وجود تعداد كمي از بانوان، اين ساز را به نحو مطلوبي مي توانند بنوازند. افرادي همچون پيرايه پورافر، آذر زرگريان، بهاره فياضي و صهبا مطلبي كه از ميان ايشان بهاره فياضي و صهبا مطلبي، به اعتراف بيشتر اساتيد تار، توانسته اند اين ساز را به صورت حرفه اي و مورد قبول اهل فن بنوازند. درك قوي ايشان از موسيقي ايراني و تسلط بر ساز تخصصي شان، باعث شده تا ايشان از معدود بداهه نوازان تار در ميان زنان ايراني باشند.

نوازندگان تار
نوازندگان پيشين

    آقا علي‌اكبر خان فراهاني
    آقا حسينقلي
    ميرزاعبدالله
    درويش خان
    علينقي وزيري
    موسي معروفي
    نصرالله زرين‌پنجه
    علي‌اكبر شهنازي
    مرتضي ني‌داوود
    عبدالحسين شهنازي
    غلامحسين بيگجه‌خاني
    لطف‌الله مجد
    عطا جنگوك
    فريدون حافظي
    جليل شهناز

    محمدرضا لطفي

نوازندگان حاضر
فهرست

    فرهنگ شريف
    هوشنگ ظريف
    حسين عليزاده
    محسن نفر
    داريوش طلايي
    كيوان ساكت
    داريوش پيرنياكان
    حميد متبسم
    ارشد تهماسبي
    مجيد درخشاني
    شهرام ميرجلالي
    علي بياني